Tuyển dụng công bằng (Fair Recruitment): Hướng dẫn thực tiễn cho doanh nghiệp

Tuyển dụng là bước định hình thực tế công việc cho hàng triệu lao động trên toàn cầu, nhưng cũng là một trong những giai đoạn rủi ro nhất trong chu kỳ việc làm.Ngày nay, Tuyển dụng công bằng (Fair Recruitment) đã trở thành kỳ vọng cốt lõi đối với các doanh nghiệp cam kết vận hành có trách nhiệm, thực hiện thẩm định nhân quyền (Human Rights Due Diligence) và thúc đẩy phát triển bền vững (Sustainability).

Mặc dù tầm quan trọng của tuyển dụng công bằng ngày càng được công nhận, hiện vẫn chưa có một định nghĩa duy nhất được đồng thuận ở cấp độ quốc tế.Nói chung, tuyển dụng công bằng đề cập đến quy trình tuyển dụng hợp pháp, đạo đức và minh bạch, không thu phí tuyển dụng từ người lao động, không phân biệt đối xử và tôn trọng đầy đủ các quyền con người.

Điều quan trọng là phải hiểu rằng việc tuân thủ pháp luật quốc gia (Legal Compliance) không đồng nghĩa với tuyển dụng có đạo đức (Ethical Recruitment).Một công ty có thể hoạt động hợp pháp tại địa phương nhưng vẫn áp dụng các phương thức tuyển dụng bị coi là không đạo đức hoặc bóc lột theo tiêu chuẩn quốc tế. Do đó, doanh nghiệp cần phù hợp với các khung tiêu chuẩn quốc tế như ILO General Principles and Operational Guidelines for Fair Recruitment và UN Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGPs), chứ không chỉ đơn thuần tuân theo luật pháp trong nước.

Hướng dẫn này sẽ phân tích ý nghĩa của tuyển dụng công bằng, sự liên quan ngày càng tăng đối với doanh nghiệp và các bước mà công ty có thể thực hiện để điều chỉnh hoạt động tuyển dụng phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế và các quy định mới.

Tuyển dụng công bằng là gì?

Tuyển dụng công bằng có nghĩa là người lao động được tuyển dụng thông qua một quy trình minh bạch, không bị bóc lột, và được tôn trọng quyền lợi và phẩm giá.Người lao động không phải trả phí để có việc làm, được cung cấp đầy đủ thông tin về điều kiện làm việc và được bảo vệ khỏi phân biệt đối xử hoặc lạm dụng.

Các khung tiêu chuẩn quốc tế xác định những yếu tố cơ bản sau:

• Không thu phí tuyển dụng hoặc chi phí liên quan từ người lao động

• Bảo vệ khỏi gian lận, cưỡng ép và lạm dụng

• Không phân biệt đối xử trong quá trình tuyển dụng

• Phù hợp với các tiêu chuẩn nhân quyền, bao gồm quyền tự do di chuyển và điều kiện lao động có nhân phẩm

• Tiếp cận hiệu quả các cơ chế khiếu nại và biện pháp khắc phục

Tuyển dụng công bằng đặc biệt quan trọng đối với lao động di cư, những người thường đối mặt với các rủi ro lớn hơn do phụ thuộc vào môi giới, thiếu bảo vệ pháp lý, rào cản ngôn ngữ và khả năng tiếp cận công lý hạn chế.

Tại sao tuyển dụng công bằng lại quan trọng đối với doanh nghiệp

Tuân thủ yêu cầu pháp lý và quy định

Bối cảnh pháp lý toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng.Ví dụ, Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) của Liên minh châu Âu yêu cầu các công ty đánh giá và giải quyết rủi ro nhân quyền, bao gồm cả rủi ro liên quan đến tuyển dụng trong toàn bộ chuỗi cung ứng và hoạt động của họ.

Nếu không tích hợp tuyển dụng công bằng, doanh nghiệp có thể đối mặt với:

• Các khoản phạt và chế tài pháp lý

• Bị hạn chế tiếp cận thị trường

• Tổn hại uy tín thương hiệu

Giảm thiểu rủi ro vận hành và danh tiếng

Những hành vi vi phạm trong quá trình tuyển dụng có thể dẫn đến:

• Bị phát hiện sử dụng lao động cưỡng bức và cấm nhập khẩu

• Bị đối tác đạo đức chấm dứt hợp đồng

• Bị người lao động ảnh hưởng khởi kiện

• Truyền thông tiêu cực ảnh hưởng đến hình ảnh công ty

Tuyển dụng công bằng không chỉ bảo vệ người lao động mà còn giúp doanh nghiệp ngăn ngừa khủng hoảng.

Tăng cường hiệu suất ESG

Tuyển dụng công bằng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao xếp hạng ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị).Nó củng cố tính bền vững xã hội, tăng khả năng phục hồi chuỗi cung ứng và hỗ trợ tăng trưởng kinh doanh lâu dài.

Các nguyên tắc cốt lõi của tuyển dụng công bằng（Core Principles of Fair Recruitment）

Nguyên tắc Người sử dụng lao động trả phí（Employer Pays Principle）

Một trong những trụ cột trung tâm của tuyển dụng công bằng là Employer Pays Principle, yêu cầu người sử dụng lao động, chứ không phải người lao động, phải chịu mọi chi phí tuyển dụng.

Bao gồm toàn bộ các chi phí liên quan đến tuyển dụng, từ phí dịch vụ môi giới đến chi phí visa, di chuyển và kiểm tra sức khỏe, nhằm ngăn ngừa tình trạng nợ nần và lao động cưỡng bức.

Minh bạch và cung cấp đầy đủ thông tin

Quy trình tuyển dụng phải minh bạch.Người lao động phải được cung cấp hợp đồng bằng văn bản, bằng ngôn ngữ họ hiểu rõ, trong đó nêu rõ công việc, mức lương, điều kiện làm việc và cơ chế khiếu nại trước khi họ rời quê hương.

Bảo vệ khỏi bóc lột

Quy trình tuyển dụng phải loại trừ:

• Thay đổi hợp đồng sau khi đến nơi làm việc

• Giữ hộ chiếu hoặc giấy tờ tùy thân

• Không thanh toán hoặc giữ lương

• Các hành vi cưỡng chế

Tuyển dụng công bằng đảm bảo quyền lợi của người lao động từ thời điểm đầu tiên tiếp xúc đến suốt quá trình làm việc.

Bình đẳng và không phân biệt đối xử

Người lao động phải được tuyển dụng dựa trên năng lực, không bị phân biệt đối xử theo quốc tịch, giới tính, tôn giáo, chủng tộc hoặc tình trạng di cư.

Tiếp cận cơ chế khiếu nại và biện pháp khắc phục

Người lao động phải có khả năng nêu lên mối quan ngại và tìm kiếm biện pháp khắc phục một cách an toàn và hiệu quả.

Các bên liên quan chính trong tuyển dụng công bằng

Đạt được tuyển dụng công bằng là một trách nhiệm chung liên quan đến nhiều bên tham gia:

Chính phủ

Chính phủ đóng vai trò trung tâm trong việc thiết lập các khuôn khổ pháp lý quy định các nhà tuyển dụng, giám sát việc tuân thủ và cung cấp quyền truy cập vào công lý cho người lao động. Các hiệp định lao động song phương và đa phương giữa các chính phủ có thể tăng cường sự bảo vệ dọc theo các hành lang di cư.

Nhà tuyển dụng

Các nhà tuyển dụng phải đảm bảo rằng việc tuyển dụng được thực hiện một cách đạo đức, dù họ tuyển dụng trực tiếp hay làm việc qua các đại lý bên thứ ba. Họ phải thẩm định các nhà tuyển dụng một cách cẩn thận, cấm việc thu phí từ người lao động và đảm bảo tính minh bạch ở mọi bước.

Nhà tuyển dụng lao động

Các nhà tuyển dụng có trách nhiệm hoạt động một cách đạo đức, tuân thủ các quy tắc ứng xử và tránh lợi dụng người lao động. Việc tự điều chỉnh và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế như Hệ thống Đạo đức Tuyển dụng Quốc tế (IRIS) có thể giúp xây dựng niềm tin.

Người lao động và Công đoàn

Người lao động tìm kiếm việc làm và đóng góp tích cực vào nền kinh tế. Công đoàn bảo vệ các thực hành tuyển dụng công bằng, đàm phán cho điều kiện tốt hơn và cung cấp sự giám sát và hỗ trợ quan trọng.

Các tổ chức NGO, Hiệp hội Nhà tuyển dụng, Học viện và Truyền thông

Các tổ chức xã hội dân sự, mạng lưới doanh nghiệp, các nhà nghiên cứu và nhà báo đóng vai trò quan trọng trong việc làm nổi bật các thách thức trong tuyển dụng, tạo dữ liệu, thúc đẩy cải cách và tạo dựng nhận thức công cộng.

Tuyển dụng công bằng không thể đạt được bởi một bên duy nhất, nó đòi hỏi nỗ lực tập thể giữa các ngành và biên giới.

Rủi ro trong tuyển dụng: Tại sao lao động di cư đặc biệt dễ bị tổn thương

Lao động di cư thường đối mặt với các rủi ro chồng chéo trong quá trình tuyển dụng, bao gồm:

• Gánh nặng chi phí tuyển dụng cao dẫn đến nợ nần

• Bị lừa đảo và thay đổi hợp đồng

• Bị giữ hộ chiếu

• Bị chậm hoặc không thanh toán lương

• Khó tiếp cận cơ chế khiếu nại hiệu quả

Đặc biệt, lao động nữ di cư phải đối mặt với các rủi ro dựa trên giới tính, chẳng hạn như quấy rối, phân biệt đối xử và điều kiện làm việc bóc lột — phổ biến trong các ngành như lao động giúp việc gia đình.

Nếu thiếu các biện pháp bảo vệ mạnh mẽ, những rủi ro tuyển dụng này có thể nhanh chóng leo thang thành các hành vi buôn người và lao động cưỡng bức.

Tuyển dụng công bằng hỗ trợ các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) như thế nào

Tuyển dụng công bằng góp phần quan trọng vào việc đạt được các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), đặc biệt là:

• SDG 8: Công việc tốt và tăng trưởng kinh tế —— Xóa bỏ lao động cưỡng bức và thúc đẩy việc làm an toàn, công bằng cho tất cả mọi người.

• SDG 10: Giảm bất bình đẳng —— Thúc đẩy di cư có trật tự, an toàn và có trách nhiệm.

• SDG 17: Quan hệ đối tác vì các mục tiêu —— Tăng cường hợp tác quốc tế nhằm xây dựng hệ thống di cư và tuyển dụng bền vững.

Tuyển dụng công bằng không chỉ là cam kết doanh nghiệp, mà còn là động lực chính cho sự phát triển bền vững toàn cầu.

Tăng cường đối thoại xã hội để thúc đẩy tuyển dụng công bằng

Việc quản lý tuyển dụng thường thuộc thẩm quyền của các bộ lao động, nhập cư hoặc nội vụ, nhưng lại thiếu sự tham vấn chính thức với giới chủ và công đoàn.Tuy nhiên, đối thoại xã hội (Social Dialogue) — tức là các cuộc thương lượng và tham vấn giữa chính phủ, giới chủ và người lao động — là chìa khóa để xây dựng một hệ thống tuyển dụng công bằng và hợp pháp hơn.

Việc tăng cường đối thoại xã hội có thể:

• Lấp đầy các khoảng trống chính sách

• Tăng cường tính minh bạch

• Xây dựng lòng tin công chúng vào hệ thống di cư lao động

• Thúc đẩy việc thực thi các tiêu chuẩn tuyển dụng

Việc tích hợp đối thoại xã hội vào quản trị tuyển dụng là thiết yếu để xây dựng các hệ thống di cư và việc làm lâu dài, tôn trọng quyền con người.

Sáng kiến Tuyển dụng Công bằng của ILO（ILO Fair Recruitment Initiative）

Sáng kiến ILO Fair Recruitment Initiative, được ra mắt năm 2014, nhằm mục tiêu:

• Thúc đẩy nghiên cứu và chia sẻ kiến thức toàn cầu về thực tiễn tuyển dụng

• Cải thiện luật pháp quốc gia và hệ thống thực thi

• Thúc đẩy thực tiễn kinh doanh công bằng trong giới chủ và nhà môi giới

• Trao quyền và bảo vệ người lao động, đặc biệt là lao động di cư

Sáng kiến này là lộ trình thực tiễn giúp xây dựng các hệ sinh thái tuyển dụng minh bạch và dựa trên quyền lợi.

Các điểm mấu chốt: Xây dựng hệ thống tuyển dụng công bằng

• Không có một định nghĩa toàn cầu duy nhất về tuyển dụng công bằng: Doanh nghiệp cần tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế chứ không chỉ dừng lại ở pháp luật trong nước.

• Tuân thủ pháp luật thôi là chưa đủ: Tuyển dụng có đạo đức đòi hỏi phải bảo vệ người lao động khỏi chi phí, phân biệt đối xử và bóc lột.

• Nguyên tắc Người sử dụng lao động trả phí（Employer Pays Principle） là trọng tâm của tuyển dụng công bằng.

• Lao động di cư đặc biệt dễ bị tổn thương trước các hành vi vi phạm trong quá trình tuyển dụng.

• Tuyển dụng công bằng góp phần quan trọng vào việc đạt được các mục tiêu SDG 8 và SDG 10.

• Tăng cường đối thoại xã hội là điều kiện thiết yếu để thúc đẩy các chính sách tuyển dụng công bằng.

• Đầu tư vào tuyển dụng công bằng hôm nay giúp doanh nghiệp xây dựng chuỗi cung ứng mạnh mẽ hơn, tuân thủ và bền vững hơn trong tương lai.

Kết luận: Tuyển dụng công bằng là nền tảng cho doanh nghiệp có trách nhiệm

Tuyển dụng công bằng không còn đơn thuần là một hành động lãnh đạo đạo đức, mà đã trở thành kỳ vọng cơ bản từ nhà đầu tư, cơ quan quản lý, người mua và người tiêu dùng.

Bằng cách tích hợp nguyên tắc tuyển dụng công bằng vào hoạt động kinh doanh, doanh nghiệp có thể:

• Ngăn ngừa rủi ro bóc lột và lao động cưỡng bức

• Tăng cường khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng

• Đáp ứng nghĩa vụ thẩm định nhân quyền（Human Rights Due Diligence）

• Xây dựng lòng tin thương hiệu và vị thế lãnh đạo về phát triển bền vững

Đầu tư vào tuyển dụng công bằng ngay hôm nay chính là chuẩn bị cho một tương lai nơi quyền lợi người lao động là trung tâm của thành công kinh doanh toàn cầu.

Câu hỏi thường gặp（FAQ）

Tuyển dụng công bằng là gì？

Là quy trình tuyển dụng hợp pháp và đạo đức, không thu phí từ người lao động, không có phân biệt đối xử hoặc bóc lột.

Tại sao tuyển dụng công bằng lại quan trọng？

Bảo vệ người lao động, giảm thiểu rủi ro kinh doanh, nâng cao hiệu suất ESG và hỗ trợ đạt được các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs).

Nguyên tắc Người sử dụng lao động trả phí là gì？

Là nguyên tắc yêu cầu tất cả chi phí liên quan đến tuyển dụng phải do người sử dụng lao động chi trả, không phải người lao động.

Tại sao lao động di cư dễ gặp rủi ro trong quá trình tuyển dụng？

Vì họ thường phải đối mặt với chi phí ẩn, gian lận, cưỡng ép và thiếu sự bảo vệ pháp lý tại quốc gia đến.

Tuyển dụng công bằng hỗ trợ SDGs như thế nào？

Bằng cách thúc đẩy việc làm an toàn, giảm bất bình đẳng và xây dựng hệ thống di cư lao động bền vững trên toàn cầu.