Ajira ya Haki (Fair Recruitment): Mwongozo wa Kivitendo kwa Kampuni

Recruitment (ajira) huunda hali halisi ya kazi kwa mamilioni ya watu duniani kote, lakini bado ni mojawapo ya sehemu hatarishi zaidi katika mzunguko wa ajira. Leo, Fair Recruitment imekuwa matarajio ya msingi kwa biashara zinazojitolea kwa shughuli zinazowajibika, uhakiki wa haki za binadamu (human rights due diligence), na uendelevu.

Ingawa umuhimu wa Fair Recruitment unatambuliwa kwa kiwango kikubwa zaidi, hakuna ufafanuzi mmoja wa kimataifa ulioafikiwa.Kwa ujumla, Fair Recruitment inahusu michakato inayotekelezwa kwa njia halali (lawfully), kwa maadili, na kwa uwazi, bila ada za ajira kulipishwa kwa wafanyakazi, bila ubaguzi, na kwa kuheshimu haki za binadamu kikamilifu.

Jambo muhimu zaidi, kufuata sheria si sawa na kufanya ajira kwa maadili. Kampuni inaweza kufanya kazi ndani ya mfumo wa kisheria wa nchi lakini bado ikatumia mazoea ya ajira ambayo yangetafsiriwa kuwa si ya kimaadili au ya unyonyaji kwa mujibu wa viwango vya kimataifa. Ndiyo sababu biashara zinapaswa kuzingatia mifumo kama vile ILO General Principles and Operational Guidelines for Fair Recruitment na UN Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGPs), si sheria za ndani pekee.

Mwongozo huu unachunguza maana ya Fair Recruitment, umuhimu wake unaoongezeka kwa biashara, na hatua ambazo kampuni zinaweza kuchukua ili kuoanisha mazoea yao ya ajira na viwango vya kimataifa pamoja na kanuni zinazoendelea kubadilika.

Fair Recruitment ni nini?

Fair Recruitment inamaanisha kuwa wafanyakazi wanaajiriwa kwa njia iliyo wazi, isiyo na unyonyaji, na inayozingatia heshima ya haki zao na utu wao. Wafanyakazi hawapaswi kulipa ili kupata ajira, wanapaswa kupewa taarifa kamili kuhusu masharti ya kazi, na kulindwa dhidi ya ubaguzi na unyanyasaji.

Mifumo ya kimataifa inatambua vipengele msingi vifuatavyo:

• Hakuna ada za ajira wala gharama zinazohusiana zinazotozwa kwa wafanyakazi.

• Ulinzi dhidi ya udanganyifu, kulazimishwa, na unyanyasaji.

• Kutozingatia ubaguzi katika mchakato wa ajira.

• Ulinganifu na viwango vya haki za binadamu, ikiwa ni pamoja na uhuru wa kusafiri na mazingira bora ya kazi .

• Upatikanaji wa ufanisi wa mifumo ya malalamiko na tiba.

Fair Recruitment ni muhimu hasa kwa wafanyakazi wahamiaji, ambao mara nyingi hukumbana na hatari kubwa zaidi kutokana na utegemezi kwa mawakala wa ajira, ukosefu wa ulinzi wa kisheria, vizuizi vya lugha, na upatikanaji mdogo wa mifumo ya haki.

Kwa Nini Fair Recruitment Ni Muhimu kwa Biashara

Kukidhi Matakwa ya Kisheria na Udhibiti

Mandhari ya kanuni na sheria yanabadilika kwa kasi.Mifumo mipya kama Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) katika Umoja wa Ulaya inawataka makampuni kutathmini na kushughulikia hatari za haki za binadamu, ikiwa ni pamoja na hatari zinazohusiana na ajira, katika shughuli zao na katika minyororo yao ya ugavi.

Biashara ambazo zinashindwa kuingiza Fair Recruitment kwenye shughuli zao zinakabiliwa na hatari ya adhabu, kuharibika kwa sifa, na vizuizi vya upatikanaji wa soko.

Kupunguza Hatari za Kiutendaji na Sifa

Matumizi mabaya ya mchakato wa ajira yanaweza kusababisha:

• Matokeo ya kutambuliwa kwa kazi ya kulazimishwa na marufuku ya uagizaji bidhaa

• Kusitishwa kwa mikataba na wanunuzi wa kimaadili

• Madai ya kisheria kutoka kwa wafanyakazi walioathirika

• Uvumi mbaya kupitia vyombo vya habari unaoharibu sifa ya kampuni

Fair Recruitment inalinda siyo tu wafanyakazi, bali pia inalinda biashara dhidi ya migogoro inayoweza kuepukika.

Kuimarisha Utendaji wa ESG

Fair Recruitment ni sehemu muhimu ya kupata viwango vya juu vya ESG na kuonyesha kujitolea kwa uwajibikaji wa kijamii. Inaimarisha uendelevu wa kijamii, huongeza uimara katika minyororo ya ugavi, na huunga mkono ukuaji wa biashara wa muda mrefu.

Misingi ya Msingi ya Fair Recruitment

Employer Pays Principle: Ada za Ajira na Gharama Zingine Ambazo Wafanyakazi Hawapaswi Kubeba

Moja ya nguzo kuu za Fair Recruitment ni Employer Pays Principle: hitaji kwamba ni waajiri, siyo wafanyakazi, wanaopaswa kubeba gharama za ajira.

Kufidia ada zote zinazohusiana na ajira, kuanzia ada za mawakala wa ajira hadi gharama za visa, usafiri na matibabu, ni muhimu kuzuia utumwa wa madeni na hatari za kazi ya kulazimishwa.

Uwazi na Taarifa Kamili

Mchakato wa ajira lazima uwe wazi. Wafanyakazi wanapaswa kupokea mikataba ya maandishi, kwa lugha wanayoielewa, inayobainisha wazi majukumu ya kazi, mishahara, masharti ya kazi, na mifumo ya malalamiko kabla ya kuondoka kwenda kwa ajira.

Ulinzi Dhidi ya Unyonyaji

Mchakato wa ajira lazima uwe huru kutokana na:

• Kubadilishwa kwa mkataba baada ya kuwasili

• Kushikiliwa kwa pasipoti au hati za utambulisho

• Malipo duni au kucheleweshwa kwa mishahara

• Mazoezi ya kulazimisha

Fair Recruitment inahakikisha kuwa haki za wafanyakazi zinaheshimiwa kutoka mawasiliano ya kwanza hadi kipindi chote cha ajira.

Usawa na Kukosekana kwa Ubaguzi

Wafanyakazi wanapaswa kuajiriwa kwa msingi wa sifa zao, bila kubaguliwa kwa msingi wa uraia, jinsia, dini, kabila, au hali ya uhamiaji.

Upatikanaji wa Mifumo ya Malalamiko na Tiba

Wafanyakazi wanapaswa kuwa na uwezo wa kuwasilisha malalamiko kwa usalama na kutafuta suluhisho wakati haki zao zinapokiukwa.

Wadau Wakuu katika Fair Recruitment

Kufanikisha Fair Recruitment ni jukumu la pamoja (shared responsibility) linalohusisha wadau mbalimbali:

Serikali (Governments)

Serikali zinacheza jukumu kuu kwa kuanzisha mifumo ya kisheria inayosimamia mawakala wa ajira , kufuatilia uzingatiaji wa sheria, na kuhakikisha upatikanaji wa haki kwa wafanyakazi. Mikataba ya ajira ya pande mbili na ya kimataifa kati ya serikali inaweza kuimarisha ulinzi katika njia za uhamiaji.

Waajiri (Employers)

Waajiri lazima wahakikishe kuwa mchakato wa ajira unafanyika kwa njia ya kimaadili, iwe wanaajiri moja kwa moja au kupitia mawakala wa watu wa tatu. Lazima wawapitie kwa umakini mawakala wa ajira, wapige marufuku ada zinazolipwa na wafanyakazi, na kuhakikisha uwazi katika kila hatua.

Mawakala wa Ajira (Labour Recruiters)

Mawakala wana wajibu wa kufanya kazi kwa kimaadili, kufuata kanuni za mwenendo, na kuepuka kuwanyanyasa wafanyakazi. Udhibiti wa binafsi na kuzingatia viwango vya kimataifa kama International Recruitment Integrity System (IRIS) vinaweza kusaidia kujenga imani.

Wafanyakazi na Vyama vya Wafanyakazi (Workers and Trade Unions)

Wafanyakazi wanatafuta ajira na huchangia kikamilifu katika uchumi.Vyama vya wafanyakazi hutetea mazoea bora ya Fair Recruitment, hushinikiza masharti bora ya kazi, na hutoa uangalizi muhimu na msaada.

Asasi za Kiraia, Vyama vya Waajiri, Vyuo na Vyombo vya Habari (NGOs, Employers’ Associations, Academia, and Media)

Mashirika ya kiraia, mitandao ya biashara, watafiti, na waandishi wa habari wana jukumu muhimu katika kuangazia changamoto za ajira, kuzalisha data, kusukuma mageuzi, na kuunda uelewa wa umma.

Fair Recruitment haiwezi kufanikishwa na mdau mmoja pekee, inahitaji juhudi za pamoja (collective effort) katika sekta mbalimbali na mipaka tofauti.

Hatari za Ajira: Kwa Nini Wafanyakazi Wahamiaji Wako Katika Hatari Zaidi

Wafanyakazi wahamiaji mara nyingi hukumbana na hatari zilizojumuishwa wakati wa mchakato wa ajira, ikiwa ni pamoja na:

• Ada za ajira kupita kiasi zinazosababisha utumwa wa madeni

• Mabadiliko ya mikataba na udanganyifu

• Kushikiliwa kwa pasipoti

• Kuzuia au kuchelewesha malipo ya mishahara

• Kukosekana kwa upatikanaji wa mifumo ya malalamiko

Hasa, wanawake wahamiaji hukumbana na hatari zaidi zinazohusiana na jinsia, ikiwa ni pamoja na ongezeko la unyanyasaji wa kijinsia, ubaguzi, na hali za kazi za unyonyaji katika sekta kama kazi za ndani.

Bila hatua madhubuti za ulinzi, hatari za ajira zinaweza kwa haraka kugeuka kuwa biashara ya binadamu na kazi ya kulazimishwa.

Jinsi Fair Recruitment Inavyosaidia Malengo ya Maendeleo Endelevu (SDGs)

Fair Recruitment ni muhimu katika kufanikisha SDGs nyingi, ikiwa ni pamoja na:

• SDG 8: Kazi Bora na Ukuaji wa Uchumi (Decent Work and Economic Growth): Kukomesha kazi ya kulazimishwa na kukuza ajira salama na ya haki kwa wote.

• SDG 10: Kupunguza Usawa (Reduced Inequalities): Kuwezesha uhamiaji uliopangwa, salama na wa kuwajibika.

• SDG 17: Ushirikiano kwa Malengo (Partnerships for the Goals): Kuimarisha ushirikiano wa kimataifa ili kukuza mifumo endelevu ya uhamiaji na ajira.

Mazoea ya Fair Recruitment si tu ahadi za kampuni, bali ni nyenzo muhimu za maendeleo endelevu duniani.

Kuimarisha Mazungumzo ya Kijamii Ili Kukuza Fair Recruitment

Usimamizi wa ajira mara nyingi uko chini ya wizara za kazi, uhamiaji, au mambo ya ndani, huku kukiwa na ushirikiano mdogo rasmi na waajiri na vyama vya wafanyakazi. Hata hivyo, mazungumzo ya kijamii, mazungumzo na mashauriano kati ya serikali, waajiri, na wafanyakazi, ni muhimu kwa kujenga mifumo ya ajira iliyo haki zaidi na yenye uhalali zaidi.

Mazungumzo imara ya tripartite yanaweza:

• Kusaidia kuziba mapengo ya sera

• Kuongeza uwazi

• Kujenga imani ya umma katika mifumo ya uhamiaji wa kazi

• Kuimarisha utekelezaji wa viwango vya ajira

Kujumuisha mazungumzo ya kijamii katika usimamizi wa ajira ni muhimu kwa kujenga mifumo ya uhamiaji na ajira inayoheshimu haki kwa muda mrefu.

Mpango wa ILO wa Fair Recruitment

Uliozinduliwa mwaka 2014, ILO Fair Recruitment Initiative unalenga:

• Utafiti wa kimataifa na kushiriki maarifa kuhusu mazoea ya ajira

• Kuboresha sheria za kitaifa na mifumo ya utekelezaji

• Kukuza mazoea ya kibiashara ya haki miongoni mwa waajiri na mawakala wa ajira

• Kuwapa nguvu na kuwalinda wafanyakazi, hasa wahamiaji

Mpango huu unatumika kama ramani ya vitendo kwa ajili ya kujenga mifumo ya ajira yenye uwazi na inayozingatia haki duniani kote.

Muhtasari: Kujenga Mifumo ya Fair Recruitment

• Hakuna ufafanuzi mmoja wa kimataifa wa Fair Recruitment: makampuni yanapaswa kuoanisha mazoea yao na viwango vya kimataifa, si tu sheria za ndani.

• Ufuatiliaji wa sheria pekee hautoshi, ajira ya kimaadili inahitaji kulinda wafanyakazi dhidi ya ada, ubaguzi, na unyonyaji.

• Employer Pays Principle ni msingi wa Fair Recruitment: wafanyakazi hawapaswi kulipa kupata ajira.

• Wafanyakazi wahamiaji wako katika hatari zaidi ya unyonyaji wa ajira, ikiwa ni pamoja na utumwa wa madeni, udanganyifu wa mikataba, na hatari zinazotokana na jinsia.

• Fair Recruitment inaunga mkono Malengo mengi ya Maendeleo Endelevu (SDGs), ikiwa ni pamoja na kazi bora (SDG 8) na kupunguza usawa (SDG 10).

• Kuimarisha mazungumzo ya kijamii kati ya serikali, waajiri na wafanyakazi ni muhimu katika kusukuma mbele sera za Fair Recruitment.

• Kampuni zinazowekeza katika Fair Recruitment leo zinajenga minyororo ya ugavi yenye uimara zaidi, inayokubaliana na sheria, na endelevu kwa siku zijazo.

Hitimisho: Fair Recruitment Kama Msingi wa Biashara Inayowajibika

Fair Recruitment si suala la uongozi wa kimaadili tu tena, limekuwa matarajio ya msingi kutoka kwa wawekezaji, wasimamizi, wanunuzi, na watumiaji.

Kwa kujumuisha misingi ya Fair Recruitment, kampuni zinaweza:

• Kuzuia unyonyaji na hatari za kazi ya kulazimishwa

• Kuimarisha uimara wa minyororo ya ugavi

• Kukidhi mahitaji ya uhakiki wa haki za binadamu

• Kujenga imani ya chapa na uongozi katika uendelevu

Kuwekeza katika Fair Recruitment leo kunaziandaa biashara kwa siku zijazo ambapo kuheshimu haki za wafanyakazi kutakuwa msingi wa mafanikio ya kibiashara na uraia wa kimataifa.

Sehemu ya Maswali Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQ)

Fair Recruitment ni nini?

Ajira inayofanywa kwa maadili na kisheria (legally), bila ada zinazolipwa na wafanyakazi (worker-paid fees), bila ubaguzi, wala unyonyaji.

Kwa nini Fair Recruitment ni muhimu?

Inalinda wafanyakazi, inapunguza hatari za biashara, inaimarisha utendaji wa ESG, na inaunga mkono Malengo ya Maendeleo Endelevu (SDGs).

Employer Pays Principle ni nini?

Ni wajibu wa mwajiri kulipa gharama zote zinazohusiana na mchakato wa ajira.

Kwa nini wafanyakazi wahamiaji wako katika hatari kubwa wakati wa ajira?

Wafanyakazi wahamiaji hukumbana na gharama zilizofichwa, udanganyifu, kulazimishwa, na ulinzi wa kisheria dhaifu katika nchi za walikokwenda.

Fair Recruitment inaunga mkono vipi SDGs?

Inakuza kazi bora, inapunguza usawa, na inasaidia kujenga mifumo endelevu ya uhamiaji duniani kote.